Geen strafbaarstelling hulp bij illegaal verblijf

De Tweede Kamer sprak tijdens het wetgevingsoverleg op maandag 15 december over de Noveelle voor de aanpassing strafbaarstelling illegaal verblijf. Lees hieronder de bijdrage van Diederik van Dijk.

Geen gouden ei, maar een begrijpelijk sluitstuk van een rechtvaardig en barmhartig asielbeleid. Dat is hoe de SGP sinds jaar en dag kijkt naar strafbaarstelling van illegaal verblijf. Om ons asielsysteem goed te kunnen laten functioneren, moeten we alles-op-alles zetten om uitgeprocedeerde vreemdelingen terug te laten keren. Als men dat weigert kan een sanctie dienen als stok achter de deur. Op dit moment ontbreekt zo’n sanctie, waarmee we als land in feite weg lijken te kijken bij het feit dat er nog altijd te veel mensen onder de radar verdwijnen, terwijl zij kunnen en moeten terugkeren naar hun herkomstland.

Een land dat zijn eigen wetten serieus neemt, zal die ook handhaven richting hen die blijven weigeren terug te keren. Dat is ook de reden dat mijn fractie bij de behandeling van de Asielnoodmaatregelenwet vóór het voorstel van strafbaarstelling van illegaliteit heeft gestemd. Daarop ontstond onduidelijkheid over de vraag of hulp aan mensen die hier illegaal verblijven daarmee ook strafbaar wordt.

Voor de SGP heeft steeds voorop gestaan dat dat niet het geval kan zijn. Daarom hebben wij ook het initiatief genomen om hierover voorlichting van de Raad van State te vragen. Toen daaruit bleek dat dit niet ondubbelzinnig kon worden uitgesloten, hebben wij aangedrongen op een wetsaanpassing zodat strafbaarstelling van hulp zou worden uitgesloten. Want barmhartigheid en naastenliefde moeten we niet bestraffen, maar juist bevorderen. Vandaag spreken we daarom over deze novelle. Dank aan de minister voor het uitwerken ervan, en de voortvarendheid waarmee hij dit heeft opgepakt.

Uitsluiting strafbaarstelling hulp
De SGP heeft steeds gezegd dat medemenselijkheid niet strafbaar mag worden. Het kabinet heeft ervoor gekozen alle hulp aan illegalen uit te zonderen van strafbaarstelling. Mijn fractie vindt dat een begrijpelijke keuze om duidelijkheid en rechtszekerheid te bieden aan hulpverleners. Hiermee wordt hulpverlening definitief uitgesloten van strafbaarstelling. Buren, kerken, hulporganisaties als het Leger des Heils en anderen hoeven niet te vrezen als zij een vreemdeling helpen en zij hoeven zich zo ook niet steeds af te vragen of hij of zij hier illegaal verblijft. Toch bestaat er bij bepaalde organisaties nog onduidelijkheid over de vraag of zij nu echt niet strafbaar worden. Kan de minister op dit punt absolute duidelijkheid geven?

Het OM bepaalt de kaders voor opsporing en vervolging. Daarin zal de mate waarin een vreemdeling crimineel of overlastgevend gedrag vertoont als relevant belang worden betrokken, heeft de minister al toegezegd. Kan het kabinet iets meer inkleuren welk vervolgingsbeleid vanuit het OM verder is voorzien, op basis van zijn gesprekken met het Openbaar ministerie?

Overmacht en ontoerekenbaarheid
Naast de strafuitsluiting die nu wordt toegevoegd, kent het strafrecht de bestaande, algemene strafuitsluitingsgronden die voor ieder delict gelden. Die zien onder andere op situaties van overmacht of ontoerekenbaarheid. Ik denk aan mensen met een verstandelijke beperking of een ernstige ziekte, maar ook aan personen die buiten hun schuld geen documenten voor grensoverschrijding konden verkrijgen en er alles aan hebben gedaan om Nederland alsnog te verlaten. Ook als er risico bestaat op foltering, marteling of inhumane behandeling in het land van herkomst is sprake van overmacht. Kan de minister bevestigen dat deze mogelijkheid bestaat, en aan welke mogelijke casussen denkt hij?

Mensenhandel
Door de gekozen insteek wordt strafbaarstelling van hulpverlening royaal uitgesloten. Dat gebeurt zelfs zo royaal dat je de vraag kunt stellen of er niet vormen van hulp zijn die echt evident duister zijn en het verdienen via het strafrecht de pas afgesneden te worden. Denk aan het faciliteren van mensensmokkel of louche uitzendbureaus die grof geld verdienen over de rug van uitgebuite arbeidsmigranten, maar er kan ook gedacht worden aan het actief frustreren van de overheid bij uitzetting.

• Sluiten we deze vormen van zogenaamde ‘hulp’ hiermee niet onbedoeld ook uit van strafbaarstelling?
• Biedt ons strafrecht al voldoende mogelijkheden om dit te vervolgen, of zijn er nog braakliggende onderdelen die strafbaarstelling verdienen, volgens het kabinet.

Terecht leidt het uitsluiten van deelneming er niet toe dat niet kan worden opgetreden tegen mensenhandel of mensensmokkel. We moeten juist stevig optreden tegen hen die mensen onder valse voorwendselen hierheen halen en uitbuiten. Er zijn hele netwerken die hier een pervers verdienmodel van hebben gemaakt.

• Kan regering bevestigen dat slachtoffers van mensenhandel niet kunnen worden bestraft voor hun illegaal verblijf als het gevolg was van uitbuiting, op grond van EU-recht? Dat zou absoluut onwenselijk zijn.
• Hoe gaat de minister voorkomen dat kwetsbare mensen, zoals buitenlandse vrouwen die gedwongen in de prostitutie belanden, worden belemmerd in het zoeken van hulp?

Conclusie
Voor de SGP is het helder: strafbaarstelling van illegaal verblijf is een uiterste sanctie op het moment dat iemand weigert mee te werken aan zijn terugkeer. Daarbij zal de focus allereerst en allermeest moeten liggen op overlastgevende en criminele vreemdelingen die hier niets te zoeken hebben. Het gaat er niet om mensen te dehumaniseren - mensen zijn mensen, en verdienen het ook zo behandeld te worden. Wel heeft de overheid de taak de regels voor iedereen te handhaven; het beeld moet niet zijn dat de Nederlandse overheid illegaal verblijf oogluikend toestaat. Dat zou ook nog eens een aanzuigende werking kunnen hebben.

Doel van strafbaarstelling is wat de SGP betreft dan ook niet het vastzetten van mensen, maar het bevorderen van terugkeer. Daarbij staat als een paal boven water: hulpverlening wordt onder geen beding strafbaar. Indien de minister de door mij zojuist gestelde vragen helder en overtuigend kan beantwoorden, zal mijn fractie voor deze novelle stemmen. Partijen die zeggen werk te willen maken van een strenger asielbeleid adviseer ik dan graag hetzelfde te doen. Er ligt nu eindelijk een pakket met broodnodige aanscherping van asielwetgeving: nareismogelijkheden worden beperkt, de asielprocedure wordt aangescherpt en de asieldwangsommen worden definitief afgeschaft.

Die wetten moeten nu snel door de Eerste Kamer, zodat we na jarenlang gepraat over grip op migratie nu de daad bij het woord kunnen voegen. Nederland vraagt daar om; het is nu tijd dat de politiek levert.