Heb oog voor gevolgen voor de samenleving!

Op dinsdag 4 februari debatteerde de Tweede Kamer over de Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties. Namens de SGP sprak Diederik van Dijk tijdens het debat. Zijn bijdrage is hieronder te lezen.

Proportionaliteit
Proportionaliteit, één van de kernbegrippen waar onze wetgeving om draait. Eén van mijn voorgangers legde het begrip proportionaliteit altijd op treffende wijze uit. ‘De guillotine is een probaat middel tegen hoofdpijn, maar in het kader van proportionaliteit kun je beter een paracetamol pakken.’ De Tweede Kamer is, naast medewetgever, ook hoeder van de grondrechten. Wij hebben ons in dit huis ervan te vergewissen dat de mate van inbreuk op het individueel belang vanuit een bepaalde maatregel proportioneel moet zijn ten opzichte van het beoogde legitieme doel van die maatregel. In mijn bijdrage hoop ik op staatkundig gereformeerde wijze stil te staan bij dit begrip in het licht van dit wetsvoorstel.

Noodzaak aanpak ongewenste buitenlandse inmenging
Dit wetsvoorstel vloeit voort uit de aanbevelingen uit de pocob-enquête om meer inzicht te krijgen in met name buitenlandse donaties aan maatschappelijke organisaties en het aan banden leggen van ongewenste buitenlandse financiering.

De SGP kan zich vinden in het streven om ongewenste buitenlandse beïnvloeding op maatschappelijke organisaties tegen te gaan. We mogen niet ontkennen dat er helaas sprake is van buitenlandse beïnvloeding via organisaties die zich in Nederland hebben gevestigd. Maatschappelijke organisaties zijn het cement van de samenleving hebben een belangrijke rol in onze democratie. Het is zeer onwenselijk als buitenlandse actoren deze instellingen als dekmantel gebruiken en via geldstromen invloed op onze samenleving, op onze democratie proberen uit te oefenen. De SGP is het met de afdeling advisering van de Raad van State eens dat we de samenleving en instituties van de rechtsstaat dienen te beschermen tegen dit soort gevaren.

Het is goed dat het kabinet focust op signalen zoals het ontwikkelen van een ontwrichtend karakter, of strijd met de openbare orde en nationale veiligheid. De focus die het kabinet als doel van dit wetsvoorstel aangeeft ziet de SGP echter niet terug in de uitwerking van het wetsvoorstel.

• Is de minister zich ervan bewust dat het doel niet alle middelen heiligt en dat het wetsvoorstel de proportionaliteit overstijgt?

Ongewenste effecten op goedwillende organisaties
Dit wetsvoorstel vervult daarnaast de wens van coalitiepartijen zoals neergelegd in het hoofdlijnenakkoord om te komen tot een slim verbod op ongewenste buitenlandse financiering. De SGP schaart zich achter deze wens, maar ziet niet in hoe de uitwerking in de praktijk nu leidt tot een slim verbod. Het huidige wetsvoorstel heeft een enorm effect op álle maatschappelijke organisaties in Nederland. Organisaties die zich belangeloos inzetten voor de naaste zoals de Voedselbank, het Leger des Heils, Woord en Daad, maar ook kerken en kringloopwinkels vallen onder de reikwijdte van het wetsvoorstel. Het is van groot belang dat we ons kruit niet verschieten op alle goedwillende organisaties die ons land rijk is. Het wetsvoorstel in zijn huidige vorm is zo omvangrijk dat er met een kanon op een mug geschoten wordt. Het kan toch niet zo zijn dat het kabinet alle maatschappelijke organisaties in het verdachtenbankje zet om de kwaadwillende donateur aan te kunnen pakken.

• Gaat de wet niet teveel uit van wantrouwen in plaats van vértrouwen?

De SGP vreest dat dit wetsvoorstel vanuit veiligheidsoogpunt alles dicht wil regelen en daarbij geen oog heeft voor de privacy van donateurs en organisaties. Zo zijn burgers minder snel bereid een donatie te schenken als daarbij direct al hun gegevens worden geregistreerd.

• Heeft de minister een idee van de enorme impact dat dit wetsvoorstel heeft op maatschappelijke organisaties als zij iedere donatie, zowel financieel als in natura, moeten registreren? Is hij bereid een uitvoeringstoets uit te laten uitvoeren?
• Hoe beoordeelt de minister de gevolgen van dit wetsvoorstel op de geefbereidheid aan bijvoorbeeld goede doelen zoals de Voedselbank?
• Geeft de minister rekenschap van de gevolgen voor de financiële positie van deze goede doelen en op de mogelijkheden voor goede doelen en instellingen om hun waardevolle taken uit te blijven voeren?

Wat de SGP betreft moet de aanpak van ongewenste buitenlandse financiering van maatschappelijke organisaties veel risico-gerichter vormgegeven worden. Zo kunnen goede doelen, stichtingen en verenigingen waarbij de risico's laag zijn, prima onder een beperkter regime geplaatst worden. Voor hen zijn de gevolgen van het huidige voorstel groot, en het nut is twijfelachtig. Dat kan bijvoorbeeld zo zijn bij kleine instellingen, of bij instellingen die vrijwel geen geld uit het buitenland ontvangen. In de Kamer is er steeds meer aandacht voor een risico-gebaseerde aanpak van witwassen zodat niet elke organisatie onder verhoogd toezicht staat. Omdat er gegronde reden is om aan te nemen dat bij sommige juridische entiteiten een laag risico op witwassen of financieren van terrorisme bestaat, zoals goede doelen.

• Is de minister bereid te verkennen of die uitzondering voor laag-risico organisaties ook bij dit wetsvoorstel gemaakt kan worden?

In het wetsvoorstel dat we vandaag behandelen wordt geen enkel onderscheid gemaakt tussen organisaties met een hoog-of laag risico op buitenlandse beïnvloeding. Zelfs organisaties die nog nooit enkele buitenlandse donatie hebben ontvangen zoals de lokale voedselbank, wordt nu gevraagd om álle donaties bij te houden. Dat gaat de SGP echt te ver. Dit legt een buitenproportionele administratieve last op alle maatschappelijke organisaties die ons land rijk is. Daarom heeft de SGP een amendement ingediend om organisaties enkel substantiële donaties van meer dan €15.000 te laten registreren. Dit sluit aan bij de indicatoren uit de WWFT op basis waarvan een onderzoek kan worden ingesteld. (artikel 5). Ook daar wordt namelijk een drempelbedrag van €15.000 gehanteerd.

In de consultatieversie van het wetsvoorstel waar we vandaag over spreken werd dit drempelbedrag van €15.000 nog genoemd als voorwaarde voor de registratieverplichting. Daarnaast geeft het kabinet er in de Memorie van Toelichting rekenschap van dat zij zich goed voor kan stellen dat er een grens van €15.000 gehanteerd wordt als drempel voor substantiële donaties. In het licht hiervan is het kennelijk mogelijk om een drempel van €15.000 wettelijk vast te leggen. Hiermee zouden veel organisaties niet meer te maken krijgen met een buitenproportionele administratielast.

• Waarom heeft het kabinet er toch voor gekozen om geen enkele drempel in het voorstel op te nemen?
• Kan het kabinet zich vinden in de door de SGP voorgestelde drempel? Ik ontvang graag een reactie op het amendement.

Handhaving
Dit wetsvoorstel is ook uitgerust met een verbod op het als tussenpersoon optreden bij donaties vanuit het buitenland aan een Nederlandse organisatie.

• Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat dit niet heimelijk gebeurt?
• Hoe voorkomt de minister dat dit verbod omzeild wordt door in Nederland gevestigde rechtspersonen op te laten treden als tussenpersoon?

De burgemeester en het OM krijgen met dit wetsvoorstel handvatten om donatiegegevens op te vragen bij organisaties indien sprake is van aanwijzingen van buitenlandse beïnvloeding en sprake is van onwenselijk gedrag. Van 'onwenselijk gedrag' is geen sluitende juridische definitie te geven.

• Hoe voorkomt de minister dat dit willekeur in de aanpak door burgemeesters teweegbrengt?
• Kan de minister ingaan op de definitie onwenselijk gedrag waarop een interventie gestoeld kan zijn?

Ook het verspreiden van antidemocratisch gedachtegoed of een andere koers binnen een maatschappelijke organisatie door de aanstelling van nieuwe, extremistische bestuursleden kan aanleiding zijn om onderzoek te laten verrichten door de burgemeester of het OM.

• In hoeverre moet dit gedachtegoed zich toespitsen op buitenlandse beïnvloeding?
• Hoe voorkomt de minister dat dit voorstel een dekmantel wordt om organisaties met onwelgevallige meningen of standpunten aan te kunnen pakken?

Tot slot
De SGP kan zich vinden in het doel van de wet, we móeten ongewenste buitenlandse beïnvloeding aanpakken. Echter, zonder draagvlak geen wetgeving. In zijn huidige vorm is het voorstel onwerkbaar in de praktijk. Ik verwijs hierbij ook naar de brandbrief die de brede sector van goede doelen en andere maatschappelijke organisaties naar de Kamer heeft gestuurd.
Heb oog voor de gevolgen voor de samenleving! Roep ik de collega’s op. Als we willen dat dit wetsvoorstel daadwerkelijk haar doel treft om buitenlandse beïnvloeding tegen te gaan zullen we de wet ook op die manier moeten inrichten. Nu gaat dit wetsvoorstel echt haar doel voorbij. Ik roep de minister en mijn collega-Kamerleden op om hun oor te luister te leggen bij het kloppend hart van de samenleving en laten we echte uitwassen aanpakken.